مناسبات لژ بیداری و کانون‌های قدرت در عصر مشروطیت

آنچه مشخصص مهم عصر مشروطه در ایران دانسته می‌شود، رشد و گسترش اندیشه‌های نوگرایانه و تجددخواهانه ایرانیان است که شاخ‌وبرگ آن را می‌توان در زمینه‌های گونه‌گون آن دوران به‌وفور جست و نشان کرد؛ در سایه همین اندیشه هم می‌توان به چگونگی شکل‌گیری بسیاری از نهادهای اجتماعی و سیاسی آن دوران نگریست و به تحلیل و […]

آنچه مشخصص مهم عصر مشروطه در ایران دانسته می‌شود، رشد و گسترش اندیشه‌های نوگرایانه و تجددخواهانه ایرانیان است که شاخ‌وبرگ آن را می‌توان در زمینه‌های گونه‌گون آن دوران به‌وفور جست و نشان کرد؛ در سایه همین اندیشه هم می‌توان به چگونگی شکل‌گیری بسیاری از نهادهای اجتماعی و سیاسی آن دوران نگریست و به تحلیل و تعلیل ویژگیهای آنها نشست. توجه کشورهای غربی در آن دوران به این گرایشات در ایران، گسترش و فعالیت نهادهای مدعی نوگرایی را آسان می‌کرد و کوشش بسیاری از تجددخواهان را به بار می‌نشاند. کوششی که یک‌سویه و محدود به عرصهٔ واحدی نبود و حوزه‌های وسیعی را دربرمی‌گرفت. از جمله این کوشش‌ها، رسمیت بخشیدن به فراماسونری در ایران است که پیش‌تر تلاش‌هایی هم درباره‌اش صورت گرفته بود. بنابراین لژ شرق اعظم/گرانداوریان فرانسه که نسبت به دیگر سازمان‌های ماسونی جهانی، نوگراتر بود و با فضای درونی ایرانِ عصر مشروطه نیز همسویی داشت، پیش‌گام شد و نخستین لژ رسمی فراماسونری را در تهران به راه انداخت. این لژ در مدتی کوتاه شمار زیادی از سرشناسان ایرانی و رهبران مشروطه را به عضویت خود درآورد و در میان نهادهای گوناگون اجتماعی، جایگاهی برای خود دست‌وپا کرد. بیشتر اعضای این لژ در کانون‌های مهم عصر مشروطه حضوری پررنگ داشتند که از این‌رو می‌توان سهم لژ یادشده را در ایجاد مناسبات با کانون‌های قدرت در دوره مورد بحث، بیشتر و نفوذش را عمیق‌تر دید. این مناسبات و ویژگی‌های متعدد آن موضوع اصلی کتاب حاضر است که می‌کوشد با استناد به مدارک و اسناد به‌جامانده از آن لژ، به تبیین موضوع بپردازد. برای این کتاب سه بخش تنظیم شده است. بخش اول به کلیاتی درباره موضوع فراماسونری و تاریخچه آن می‌پردازد. در بخش دوم پس از ارائه شناخت اولیه درباره مجامع فراماسونری، به بررسی چگونگی آشنایی ایرانیان با لژهای ماسونی پرداخته می‌شود. آن‌گاه زمینه‌های شکل‌گیری لژ بیداری ایران و پایان کار آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش پایانی موضوع اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد که خود دربردارنده سه فصل است؛ در فصل نخست، مناسبات و روابط لژ بیداری ایران با مجلس شورای ملی به عنوان مهم‌ترین کانون قدرت در عصر مشروطه مورد توجه قرار گرفته است. فصل دوم مناسباتی را که این لژ با نهاد دولت در آن دوران برقرار کرده بود وارسی می‌نماید. در فصل پایانی نیز روابط و مناسبات لژ با دربار قاجار بررسی شده است.